vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، طراحی الگوی يکپارچه سازی يا همگرايی نظام منابع مالی اسلامی (خمس و زکات) و مالیات های متعارف يکی از مسائل مهمی است که در راستای نظام سازی اسلامی از ابتدای انقلاب اسلامی مورد بحث و بررسی کارشناسان و صاحب نظران بوده و فراز و نشیب های زيادی را طی کرده است. ابعاد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی که ريشه در مسائل فقهی و فلسفی نیز دارد، سبب شده است که اين مسأله به موضوعی پیچیده تبديل شود.

الگوی يکپارچه سازی يا همگرايی نظام منابع مالی اسلامی

محققان ساز و کارهای متعددی را براي طراحی اين الگو ارائه کرده اند که هريک از آن ها دارای ابعاد مختلفی است و مزايا و معايب متعددی دارد. بررسی های مؤلفین نشان می دهد که در طراحی الگوی يکپارچه سازی مؤلفه دارای اهمیت زيادی هستند که بايد در مورد آنها تصمیم گیری شود.

مؤلفه مربوط به حوزه جمع آوری منابع مالی اسلامی و مالیات های متعارف و مؤلفه نیز مربوط به حوزه مصرف است. از کنار هم قرار گرفتن اين مؤلفه ها، الگوهای متعددی در حوزه طراحی الگوی يکپارچه سازی ايجاد می شود که اين الگوها می تواند مورد ارزيابی کارشناسان قرار گیرد.

مقاله حاضر نمونه ای از اين ساختارها را در قالب الگوی «جمع آوری منطقه ای وجوهات شرعی و مصرف در ماتريس سه بعدي مراجع تقلید، منطقه و وظايف» ارائه نموده و نشان می دهد اين رويکرد چه نقاط مثبت و چه ابزارهای سیاستی را به همراه دارد. اين الگو کارايی بسیار بالایی در يکپارچه سازی دارد و می تواند تأثیر مثبتی بر اثربخشی وجوهات شرعی در رفع فقر و گسترش فرهنگ دينی داشته باشد.

خمس و زکات از منابع مهم درآمد حکومت اسلامی

از ديرباز زکات و خمس به عنوان يکی از منابع مهم درآمد حکومت اسلامی مورد توجه بوده اند. به نص صريح آيات قرآن کريم، خداوند متعال پیامبر اکرم (ص) را مأمور به دريافت زکات نمودند و ايشان از اين درآمدها در جهت اموری که خداوند ايشان را مکلف کرده بود استفاده می کردند. به تعبیر روايات درآمدهای حاصل از زکات آنقدر زياد بود و هست که می توان به واسطه آن فقر را از جامعه برطرف کرد و برای همه افراد در جامعه سطح متوسطی از زندگی را فراهم آورد.

ساختارهای مالیاتی و اقتصادی پس از انقلاب

در ايران از آنجا که قبل از سال 1357 حکومت اسلامی وجود نداشت، ساختارهای مالیاتی و اقتصادی جامعه بر اساس اسلوبی غیر اسلامی پی ريزی شد و انقلاب اسلامی نیز اين ساختارها را به ارث برد درحالی که هیچ توجهی به زکات و خمس نشده بود. از طرفی وابستگی بیش از حد اقتصاد ايران به درآمدهای نفتی سبب شد که دولت ها در ايران توجه چندانی به درآمدهای مالیاتی نداشته باشند.

به همین سبب دولتمردان عمده برنامه ريزی های خود را بر درآمدهای نفتی استوار کردند. در سال های اخیر که بحث از کاهش وابستگی به درآمد های نفتی شده است همه اقتصاد دانان و مسئولان تنها را چاره را تقويت نظام مالیاتی دانسته اند.

استفاده از ظرفیت های فرهنگی در طراحی نظام مالیاتی برای جامعه اسلامی

آنچه مسلم است اين است که طراحی نظام مالیاتی برای يک جامعه اسلامی بايد براساس اسلوبی اسلامی باشد تا به واسطه آن از زياده پرداختی ها و پرداخت های موازی و وارد آوردن فشار بیش ازحد بر خانواده ها جلوگیری به عمل آيد و از طرفی از ظرفیت های فرهنگی جامعه نیز استفاده شود و مهم تر از همه اين که به تکلیف الهی خود عمل نمايیم.

قابلیت درآمدهای اسلامی مانند خمس و زکات بسیار زياد است که چشم پوشی از آنها جدا جای سؤال دارد. مخصوصاً اين که تحقیقات تجربی نشان داده است که در سال های اخیر ظرفیت بالقوه خمس و زکات در جامعه ما از درآمدهای مالیاتی دولت بیش تر بوده است. از طرفی زکات و خمس برای رفع فقر در جامعه کفايت می کرده است و بازتوزيع آن تا يک دهم می تواند ضريب جینی را کاهش دهد. لذا با توجه به پتانسیل فرهنگی و سرمايه اجتماعی بالایی که در جامعه مسلمانان نسبت به پرداخت خمس و زکات وجود دارد بايد توجه زيادی به درآمدهای حاصل از خمس و زکات به عنوان دو ابزار مهم درآمدی دولت داشته باشیم.

مؤلفه‌های تأثيرگذار در طراحی الگوی يکپارچه سازی نظام منابع مالی اسلامی

اين مقاله نشان می دهد که طراحی الگوی يکپارچه سازی مستلزم آن است که حداقل درباره شش مؤلفه موضع گیری شود. 4 مؤلفه مربوط به حوزه جمع آوری است که شامل نوع معافیت مالیاتی، مرجع جمع آوری کننده، ساختار جغرافیايی و نوع مالیات مشمول تخفیف است. دو مؤلفه نیز مربوط به حوزه مصرف است که شامل نوع مصارف خمس و زکات و مالیات و ساختار مصارف آن است. هريک از ابعادی که در اينجا مطرح گرديد، ساز و کارهايی را مطرح می کند که براساس آن می توان طراحی الگوی يکپارچه سازی را دچار تغییر کند.

ساختار اين تحقیق به گونه ای صورت می گیرد که از کنار هم قرار دادن نتايج هريک از ابعاد مذکور، يک الگوی مجزا برای يکپارچه سازی به دست می آيد. اينکه کدام الگو می تواند مورد استفاده قرار گیرد و براي مديريت وجوهات شرعی و مالیات های متعارف در کشور مفید باشد و بر اساس آن سناريوهای مختلفی طراحی و تدوين می شود و هريک از جنبه های مختلفی مورد بررسی قرار می گیرد.

جمع بندی و نتيجه گيری

‫هدف از نگارش اين مقاله بررسی و احصا مؤلفه های تأثیرگذار در طراحی الگوی يکپارچه سازی نظام منابع مالی اسلامی و مالیات های متعارف در ايران است. بررسی های اين مقاله نشان داد که در طراحی چنین الگويی لازم است حداقل در مورد شش مؤلفه تصمیم گیری شود، هر مؤلفه دارای شقوق مختلفی است که از کنار هم قرار گرفتن هريک از اين شقوق الگويی به دست می آيد. اين مقاله ضمن معرفی مؤلفه های ششگانه يک الگوی نمونه ای را که می تواند از کنار هم قرار گرفتن اين مؤلفه ها به دست آيد معرفی کرد. مؤلفه های اين مقاله به شرح ذيل است‪:

‬از حیث نوع معافیت مالیاتی می توان با بهره گیری از قانون معافیت های مالیاتی ‪ سه نوع بخشودگی در حوزه مالیات های مختلف ترسیم کرد؛ که اين سه نوع‬ بخشودگی می تواند به منظور حمايت ‪ تشويق هزينه ‪ جلوگیری از پیچیدگی‬ مالیاتی‪ ‬باز توزيع عادلانه ثروت و جلوگیری از پرداخت مالیات مضاعف‬ مورد استفاده قرار گیرد‪ .‬در شرايط فعلی جمهوری اسلامی ايران‪هیچ نوع معافیت و‬ بخشودگی براي خمس و زکات در نظر گرفته نشده است.‬‬‬‬‬‬‬

از حیث مرجع جمع آوری کننده‪ ،با توجه به اينکه پیش فرض اصلی اين مقاله اين بود که خمس و زکات تعلق به حاکم جامعه اسلامی دارد و سايرين با توجه به اجازه ايشان می توانند در اين وجوهات تصرف کنند‪ ،ساز و کاری را طراحی نموديم که از حیث جمع آوری زکات و خمس مفید باشد‪ .بر اين اساس از حیث شیوه جمع آوری وجوهات شقوق مختلفی قابل تصور است که ما به برخی از مهم ترين آنها اشاره کرديم و مزايا و معايب هر يک را مورد بررسی قرار داديم‪.

از حیث ساختار جغرافیايی با توجه به مزايايی که براي ساختار منطقهاي در نظرگرفته شده است‪ ،سه نوع طراحی می توان از حیث جغرافیايی ارائه داد که هرکدام از آنها می تواند تأثیر بسیار زيادی بر طراحی الگوی يکپارچه سازی داشته باشد. اين سه ساختار به شرح ذيل است‪:

‫ساختار متمرکز، ساختار منطقهاي (مبتنی بر استان)، ساختار تلفیقی با محوريت فدارلیسم (درصدي از وجوهات و مصارف به صورتی استانی و باقی به صورت متمرکز).

از حیث نوع مالیات مشمول تخفیف بیان گرديد که صرفاً مالیات بر ارث و مالیات بر درآمد است که افراد میتوانند مشمول تخفیف مالیاتی قرار گیرند‪.

‬از حیث مصارف خمس و زکات رويکردهای متعددی مطرح گرديد‪ .‬در حوزه‬ فرهنگ مراجع معظم تقلید و حوزه های علمیه می توانند از سويی به عنوان‬ تسهیل گر‪ ،‬حامی‪ ،‬معمار و مهندس ورود پیدا کنند و از سوی ديگر می توانند‬ براساس رويکردهای خادمانه‪ ،‬رويکرد بازدارنده‪ ،‬رويکرد اقتضايی، نظارتی،‪، حمايتی‪ ،‬ضمانتی و رويکرد خنثی در اين عرصه ورود پیدا کنند‪.‬‬

در مجموع برای مراجع معظم تقلید و حوزه های علمیه سه رويکرد سیاست گذارانه‪،‬‬ بسترساز‪ ،‬پشتیبان و برنامه ريز و نیز يک نهاد اجرايی را می توان در نظر گرفت‪ .‬با‬ فرض اينکه اين نگاه صحیح باشد‪ ،‬منابع مالی حوزه های علمیه می تواند از اين‬ بخش تأمین شود‪.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‪

برای مشاهده اصل مقاله اینجا کلیک کنید./204/241/ح